Koliek is een verzamelnaam voor verschillende spijsverteringsstoornissen en ziektebeelden rondom het spijsverteringskanaal van het paard. Ze zijn voor paarden in de regel altijd pijnlijk en in het ergste geval zelfs levensbedreigend - en in hun voorkomen helaas veelal complex.
Paarden zijn, vanwege hun anatomie, over het algemeen gevoelig voor koliek. Wanneer jouw eigen paard dus aan de pijn van koliek lijdt , betekent dat absoluut niet dat jij een slechte eigenaar bent. Het is belangrijk om te herkennen, aan de hand van de symptomen, wanneer je paard koliek heeft. Zodat je bij verdenking snel je vertrouwde dierenarts kunt inschakelen en er een diagnose gesteld kan worden.
Het herkennen van kolieksymptomen en correct reageren is belangrijk. Omdat er verschillende soorten koliek bestaan, geven we in dit blogartikel uitleg en informatie over de verschillende soorten koliek, de symptomen die paarden met koliek vertonen en tips over wat je moet doen als een paard koliek heeft.
Ben je geïnteresseerd in je specifieke vraag, klik dan direct op het hoofdstuk en leer meer:
Krampkoliek
Paarden, die last hebben van een krampkoliek, lijden aan ernstige pijnlijke darmkrampen. Krampkoliek wordt veroorzaakt door verkeerde voeding, stress of een wormbesmetting.
Zandkoliek
Paarden, die op zanderige gronden worden gehouden en hun voer van de grond moeten eten, lopen het risico zandkoliek te krijgen. Door de opname van zand raakt het slijmvlies in de darm geïrriteerd en bij grotere hoeveelheden zand bestaat het risico dat de dikke darm zich draait. Paarden op zandpaddocks of kale weiden (zanderige ondergronden) zouden daarom hun voer niet van de grond moeten eten zodat er minder kans bestaat dat het paard zand binnenkrijgt. Ze dienen natuurlijk, zoals altijd, vers water ter beschikking te hebben.
Gaskoliek
Gaskoliek wordt bij paarden veroorzaakt door de opname van voedermiddelen, die in de buik van het paard gassen vormen. Dit voer omvat bijvoorbeeld brood, klaver en gefermenteerd gras. Het gevormde gas hoopt zich op in de darm en veroorzaakt pijnlijke uitzettingen. Bovendien kunnen gasophopingen leiden tot verschuivingen en inklemming van de darm, wat tevens zeer pijnlijk is voor de betroffen paard.
Maag overbelasting
Maagoverbelasting wordt onderverdeeld in primaire en secundaire overbelasting. Een primaire overbelasting van de paardenmaag wordt veroorzaakt door opzwellend voer. Een secundaire maagoverbelasting daarentegen is het gevolg van een darmverstopping of -draaiing. Bij zowel primaire als secundaire maagoverbelasting rekt de maag van het paard onnatuurlijk op, wat zeer pijnlijk is.
Darmobstructie
Een darmobstructie bij paarden ontstaat wanneer de spieren van de darm niet meer werken, omdat ze verkrampt of verlamd zijn. Bovendien kunnen tumoren die op de darmwand groeien een obstructie van de darm veroorzaken.
Darmverschuiving
Er zijn twee varianten van darmverplaatsingen bij paarden: naar links en naar rechts. Bij een verschuiving naar links wordt een deel van de dikke darm in een ruimte tussen de linker nier en de milt verschoven. Bij de tweede variant betreft het de de appendix (blinde darm). Een verschuiving van de dikke darm wordt meestal veroorzaakt door gassen in de darmen van het paard. Deze proberen te ontsnappen, waardoor de darm onder grote druk in alle mogelijke hoeken van de buikholte wordt gedrukt.
Darminklemming
Darminklemming (incarceratie) bij paarden is alleen mogelijk indien er in de spieren van het paard openingen zitten. De darm glijdt dan in deze openingen en komt daar vast te zitten.
Dikkedarmverstopping
De belangrijkste reden voor verstoppingskoliek bij paarden is onvoldoende wateropname. Door het gebrek aan vloeistof wordt de voedselbrij in de darm te vast en verstopt zo het spijsverteringsstelsel van het paard. Maar ook te weinig beweging, verkeerde voeding of een slecht gebit kunnen constipatie bevorderen. Als het paard zijn voer niet goed kan kauwen, omdat het paard last heeft van de tanden o.i.d., werkt dit verstoppingen in de hand.
Dunnedarmverstopping
Een dunnedarmverstopping bij het paard wordt meestal door verkeerde voeding veroorzaakt. Zo kan bijvoorbeeld het voeren van gemaaid gazongras een oorzaak zijn van dunnedarmverstopping.
Meer lezen over de meest voorkomende vormen van koliek, idiopathische kolieken, verstoppingen veroorzaakt door "voedsel file" en darmverplaatsingen kun je hier lezen.
Afhankelijk van de oorzaak en het bijbehorende ziektebeeld kunnen de symptomen variëren. De meest voorkomende symptomen van koliek bij paarden zijn:
Vaak gaan liggen
Naar de buik kijken
Naar de buik trappen
Rollen
Zweten
Optrekken van de bovenlip
Het paard staat alsof het moet plassen
Zitten als een hond
Verhoogde ademhaling
Verhoogde hartslag
Verminderde eetlust
Alle soorten koliek bij paarden zijn erg pijnlijk. In bijna ieder geval zal het paard erg onrustig zijn. Ieder paard uit dit op zijn / haar eigen manier. Sommigen schrapen zeer opgewonden, anderen werpen zich meermalig op de bodem om te rollen. Weer andere paarden bewegen helemaal niet, maar staan met opgetrokken buik juist zo stil mogelijk.
Daarom is het ook belangrijk om te weten hoe je paard zich normaal gesproken gedraagt. Misschien rolt je paard altijd graag drie of zelfs vier keer als het de wei op gaat. Maar als dit gewoonlijk niet het geval is en je kunt andere "passende" symptomen waarnemen, dan moet je in ieder geval actie ondernemen. Goede dierobservatie is daarom een doorslaggevend aspect om vast te stellen of je paard koliek heeft.
Het maagdarmkanaal van een paard heeft heel kenmerkende geluiden. In principe klinkt een gezonde darm het meest als een filterkoffiemachine. Bij sommige paarden zijn de geluiden zo luid, dat je ze in de stalgang kunt horen. Bij andere paarden moet je echt je oor tegen de buik leggen om iets waar te kunnen nemen.
Het helpt, indien je regelmatig naar de darmgeluiden van je paard luistert. Zo kun je afwijkingen relatief snel herkennen. Een stethoscoop is hiervoor ideaal, maar het kan ook met het blote oor.
Geen darmgeluiden aan beide kanten: Als er geen darmgeluiden te horen zijn, is de darmactiviteit gereduceerd of helemaal stil komen te liggen. Dit kan op ernstige darmcomplicaties duiden, zoals verstoppingskoliek of een darmdraaiing. De dierenarts dient er direct bijgehaald te worden.
Metaalachtige, onregelmatige geluiden in de darmen: Tijdens gaskoliek hoop gas zich op in een deel van de darmen. Dit kan zelfs uitwendig zichtbaar zijn, in extreme gevallen blaast het paard op als een luchtballon. Bij gaskoliek zijn amper tot geen normale darmgeluiden te horen, in plaats daarvan hoor je onregelmatige, metaalachtige geluiden.
Het maagdarmstelsel van het paard is zeer complex en erop gericht continu, relatief kleine porties aan vooral voedingsarm voer op te nemen. Anders gezegd: Het steppedier paard is optimaal aangepast om steppegras, dat het tijdens rustig lopen in kleine porties tot zich neemt.
Deze complexe spijsvertering begint al in de mond, met de lippen en tanden. Alle stappen zijn erop gericht, de oorspronkelijke voeding zo optimaal mogelijk op te nemen.
De dunne darmen en dikke darmen samen kunnen tot 25 tot 40 m lang zijn, afhankelijk van ras en grootte van het paard. Deze massa aan darmen ligt in ingewikkelde wervelingen in de buik van het paard. De sterke bespiering verplaatst de voedselbrij door de darm. Als we ons dit voorstellen bij een stilstaand paard is het al fascinerend dat de darmen niet steeds verdraaien, verschuiven, in de knoop raken of ergens ingeklemd worden. Uiteindelijk is de darm niet voltallig bevestigd, maar "drijft" meer in de buikholte.
Verschillende invloeden kunnen dit complexe systeem in gevaar brengen. Reeds lichte gasophopingen kunnen ertoe leiden dat dat deel door het gas opstijgt. Tevens kunnen verstoppingen ertoe leiden dat, het nu zwaardere gedeelte, afdaalt. Als het paard zich vervolgens op de bodem werpt en rolt, om de pijn tegen te gaan, kan de darm verschuiven of zelfs verdraaien.
Koliek kan talrijke oorzaken hebben, het is echter net zo min besmettelijk als buikpijn bij mensen.
Desalniettemin is het niet ongewoon, dat meerdere paarden uit de kudde tegelijkertijd koliek krijgen.
Afhankelijk van het type koliek kunnen er verbanden zijn met reeds aanwezige aandoeningen of een wormbesmetting, ook specifieke triggers zoals slecht voer, vergiftiging of "enkel" te veel vers gras kunnen een rol spelen.
Het woord "koliek" wordt meestal gebruikt om een ziekte te beschrijven. Koliek kan echter ook een onderliggende oorzaak hebben en een symptoom zijn van lever- of nierproblemen, een maagzweer of een wormbesmetting.
Lever- en nierproblemen zijn echter slechts twee voorbeelden van een lange lijst van ziekten en gebeurtenissen, die zich door koliek kunnen uiten of andersom juist kunnen leiden tot koliek. Koliek kan bijvoorbeeld ook optreden in verband met bevallingen (zowel bij bevallingen zonder als met complicaties), nier- en blaasstenen, leverziekten, hartproblemen of vergiftiging.
Een duidelijke classificatie als ziekte of symptoom is daarom niet mogelijk.
De diagnose en behandeling van koliek bij paarden vereist een zorgvuldig onderzoek en een uitgebreide kennis van de symptomen en oorzaken. Er dient altijd een dierenarts geraadpleegd te worden indien een paard kolieksymptomen vertoont.
Kolieken behoren tot een van de meest verraderlijke paardenziekten - zelfs milde koliek kan zich spoedig ontwikkelen tot ernstige koliek of een noodgeval.
Door een klinisch onderzoek, echografie en röntgenfoto's kan de diagnose gesteld worden. De behandeling hangt af van de ernst en oorzaak van de koliek en kan soms opgelost worden door middel van pijnstillers, maar soms is een operatie noodzakelijk.
Vooral bij koliek zonder bekende oorzaak dient de dierenarts mogelijkerwijs zo veel mogelijk informatie over de (medische) voorgeschiedenis van je viervoeter te verkrijgen. Een vaste dierenarts is sowieso aan te bevelen, maar juist bij paarden die vaak koliek hebben, vaak levensreddend.
Veel paardenmensen zweren bij hun eigen huismiddeltjes tegen koliek. Een van de meest voorkomende zijn bijvoorbeeld koffie of kruidendrankjes. Een wetenschappelijk bewezen werking is hier niet voor, maar afhankelijk van het type koliek kan het de symptomen aanzienlijk verergeren.
Lees daarbij ook: 30 tips voor noodgevallen en ter preventie van koliek.
Een koliekoperatie, afgekort koliek-OP, kost gemiddeld rond de € 5.000-. De kosten variëren echter sterk, omdat er verschillende vormen van koliek zijn, die elk een andere operatie vereisen. Bovendien kunnen de kosten per kliniek verschillen.
De gemiddelde kosten zijn in individuele gevallen niet nuttig. Bij veel koliekoperaties treden er complicaties op. Momenteel (anno 2025) zijn de kosten voor koliek-OP's tot € 10.000 volgens verzekeringsmaatschappijen zeker niet ongewoon.
We hebben 30 tips voor noodgevallen samengesteld, die jou zullen helpen om tijdens een koliekgeval snel en adequaat te handelen.
In principe moet je altijd rustig blijven en onmiddellijk contact opnemen met je dierenarts. Dit geldt natuurlijk ook als je "slechts" een vermoeden hebt. Het is beter je dierenarts één keer te vaak te bellen dan één keer te weinig.
Dan moet je je paard naar een plek brengen waar een onderzoek zonder problemen mogelijk is, dit kan natuurlijk ook de stal zijn. In sommige gevallen kan het ook helpen als je rustig met je paard wandelt of tenminste rond stapt. Enerzijds helpt dit om de wachttijd te overbruggen, anderzijds kun je je paard afleiden van de pijn.
Als de pijnklachten echter te hevig zijn voor je paard, is het beter om hem op stal te laten totdat de dierenarts er is. Deze zal eerst de hart- en ademhalingsfrequentie van je paard controleren alsook de lichaamstemperatuur van je paard (de zogenoemde PAT-waarde) opnemen.
Een verhoogde temperatuur is een zeer betrouwbare indicator van pijnklachten - vooral in combinatie met andere symptomen. Ook de kleur en de doorbloeding van de slijmvliezen worden gecontroleerd.
Het zou in deze situatie een grote hulp zijn als je documenten bij de hand hebt die kunnen helpen de gezondheidssituatie van je paard na te gaan.
Het actief voorkomen van koliek bij paarden door middel van preventieve maatregelen is niet zo eenvoudig vanwege de anatomie van het paard.
Toch zijn er een paar punten die in ieder geval de kans op koliek kunnen verkleinen.
Stress vermijden: Dit is natuurlijk altijd een goed idee, maar juist langdurige stress heeft een negatief effect op het lichaam en dus ook op het spijsverteringskanaal.
Een evenwichtig rantsoen: Als je je paard krachtvoer geeft, geef het dan in meerdere kleine porties, in plaats van grote hoeveelheden krachtvoer. Ruwvoer dient altijd ter beschikking te staan. Enerzijds is dit belangrijk voor de gezondheid van de maag, anderzijds voorkomt dit dat een nauwelijks onverteerde voeder-klont in de darm tot verstopping leidt.
Een goede watervoorziening: Uitdroging (gebrek aan water) is nooit goed voor je paard. In dat geval neemt de kans op koliek veroorzaakt door constipatie aanzienlijk toe. Er moet niet alleen altijd water van goede kwaliteit beschikbaar zijn, maar er moet ook vastgesteld kunnen worden dat je paard daadwerkelijk drinkt.
Regelmatige beweging: Je paard moet regelmatig en voldoende vrije beweging krijgen.
Paardengebit aan het gebit moet speciale aandacht worden besteed, regelmatige gebitscontroles voorkomen een slecht onderhouden gebit. Als paarden hun voedsel niet goed kunnen kauwen, kan dit leiden tot verstopping en maagzweren.
Goede observatie van je paard is essentieel in verband met koliek. Kennis van het gebruikelijke gedrag van je paard zal je helpen de klachten te herkennen en de verschillende factoren te herkennen. Het zorgt er zodoende voor dat je koliek vroegtijdig kunt herkennen en snel actie kunt overnemen. Nauwgezette observatie is ook extreem belangrijk indien je paard een veulen heeft gekregen - een gebeurtenis die ook tot koliek kan leiden.